Na vijf maanden is 't tijd voor reflectie...

Deze week was het tijd voor de derde en laatste tussenevaluatie die NiZA (de uitzendende NGO) van mij verlangde. Dat betekende: terugblikken, reflecteren, overpeinzen en vooruitkijken.

Vooruitkijken betekent: zien dat er ‘nog maar’ zeven weken werk te gaan zijn... het betekent ook al voorzichtig nadenken over wat daarna. Maar niet teveel natuurlijk.

Omdat ik denk dat de evaluatie die ik schreef een aardig beeld geeft van hoe ik het hier heb, hierbij een (licht aangepast) uittreksel daarvan.

Het leven hier:
South African life heeft een soort routine aangenomen. Slapen, werken, eten... ik vind met m'n ogen dicht de sleutel voor de voordeur, hoef niet meer op de kaart te kijken als ik naar de andere kant van de stad moet.
Een netwerk van bekenden heeft zich opgebouwd - natuurlijk lang niet zo uitgebreid als in Nederland, maar de jongens bij de benzinepomp om de hoek, de bewakers in de straat, de kapster en de eigenaar van de bottle store (is dat een goed of een slecht teken?) kennen me, en groeten me als een bekende.
Dat maakt dat ik me thuis voel hier. Ik weet zeker dat ik Johannesburg en haar inwoners ga missen, en ben nu al aan het bedenken hoe ik hier zo snel mogelijk weer naar terug kan gaan! (of nog beter: blijven) Ik heb voorzichtig een balletje opgegooid hier bij the Star. Grootste struikelblok is echter -alweer- het (werk)visum.
Wat me erg bevalt aan het leven in de stad is de energie die ik krijg van de snelheid ervan. Wat mensen ook zeggen over Johannesburg, ik vind het een heerlijke, bruisende stad, waar ik met gemak voor langere tijd zou kunnen wonen en werken. Graag zelfs.
Naast een netwerk van ‘bekenden’ en mensen die ik voor mijn werk spreek, onstaat er uiteraard ook een netwerk van vrienden. De manier waarop dat onstaat is nauwelijks anders dan in Nederland. Voor een deel zijn het collega’s, voor een deel voortgekomen uit ‘toevallige ontmoetingen’, en zelfs een paar mensen die ik in eerste instantie voor werk sprak.
Alleen de snelheid waarmee je dat netwerk opbouwt is veel hoger dan thuis; daar heb je een basis, over de jaren opgebouwd, en daardoor minder de behoefte om dat netwerk snel uit te breiden. Toen ik hier kwam had ik niemand, dus was ik eerder geneigd nieuwe vrienden te maken.
Ook in de stad voel ik me vertrouwd met de omgeving. Een vrijdagavond wordt niet altijd meer in het ‘veilige’ en vertrouwde Melville doorgebracht, maar ook op illegale feestjes in Soweto, of in een shebeen in Yeoville (en wijk in het centrum, tegen Berea/Hillbrow aan). Al doe ik dat wel alleen met (zwarte) locals.

Wie had dat gedacht: ik nog eens geïnteresseerd in Afrika? Als je mijn motivatiebrief voor deze plek leest zou je bijna zeggen: die gaat daar een half jaartje heen en vergeet het hele continent dan weer. Nou, ik denk het niet.
Zoals eerder al gezegd: African fever hit me badly. Uiteraard vooral Zuid Afrika en dan Joburg in het bijzonder, maar ik kijk ook over de grenzen naar de omliggende landen. Mozambique, Namibië en Lesotho heb ik al van geproefd (maar alle drie zou ik graag nog wat langer bezoeken), en tripjes naar (weer) Namibië, Botswana, Zambia en Zimbabwe staan nog op ‘t programma.
Om dit deel van het continent beter te leren kennen moet ik simpelweg terugkomen. Oftewel, als ik terug kom kan het grote sparen beginnen...

Ik ben me er elke keer weer enorm van bewust hoe bevoorrecht ik ben om dit land op deze manier te leren kennen. Met ‘deze manier’ doel ik op mijn werk. De plekken waar ik kom, de mensen die ik spreek, alles helpt enorm om dit land heel snel een beetje te begrijpen. Je kunt hier een jaar rondreizen als toerist, maar na een maand als journalist weet je meer van het land dan welke toerist dan ook.

Iedere buitenlander die ik spreek die hier voor langere tijd is, is het erover eens: ook al is het twaalf jaar geleden op papier afgeschaft, apartheid is nog alom aanwezig, zij het in een veel minder aggressieve ne dwingende manier. De verschillende ingangen, banken, treinstellen en café's zijn verleden tijd, maar het blijven twee totaal verschillende bevolkingen: ander uiterlijk, andere taal, andere cultuur, die behendig om elkaar heen manouvreren op hetzelfde stuk land. Op meer plekken in de wereld zie je een soortgelijk fenomeen: België, Ierland, Israel, Irak, en vast nog meer; maar meestal is er één belangrijk verschil: taal, godsdienst of cultuur, en leven de verschillende groepen redelijk gescheiden. Maar zelden zijn de verschillen zo verregaand, maar leven de groepen zo dicht op elkaar als hier in Zuid Afrika.
Aan de ene kant is het rascisme nog alom aanwezig, en dan niet alleen in het enige ‘slegs vir blankes’ dorp dat er nog is (Orania), maar zelfs in zichzelf toch respecterende media. Nog steeds spreekt men soms van ‘whites’ en ‘blacks’, terwijl dat in het gunstigste geval toch niet uit zou moeten maken.
Aan de andere kant moet men de Zuid Afrikanen prijzen, dat een heel groot deel van de bevolking zo snel de zware, grauwe deken van de apartheid heeft af weten te werpen. Toch wordt je vaak nog op de feiten gedrukt. Simpele dingen die je bewust maken van de enorme kloof die men al twaalf jaar probeert te vullen met alle vooroordelen, ongelijkheden en haat die er maar in past. Nog steeds worden bijna alle laaggeschoolde banen door zwarten vervuld: schoonmakers, portiers, straatvegers – maar zelden zie je een blanke. Nog steeds spreken de meesten mij aan met ‘boss’, omdat ze dat nou eenmaal al hun hele leven tegen elke blanke (moesten) zeggen. Nog steeds zijn zij de eersten die aan de kant springen en hun verontschuldigingen mompelen als we toevallig door dezelfde smalle doorgang moeten. En zij zijn het die bijna omvallen van verbazing als ík opzij ga, ze voorlaat en me verontschuldig...Ach, het was een mindset, een levensstijl, voor sommigen voor meer dan 40 jaar. Dat haal je er niet zomaar even uit. En dat moet je misschien ook niet willen. Eerst moet de generatie die apartheid heeft meegemaakt uitsterven, pas dan kan het verleden echt worden los- en achtergelaten.

De werkplek:
Een aantal weken geleden was er een bijeenkomst met de hoofdredactie, de newsdesk en de newsroom. (voor de duidelijkheid: de newsdesk bestaat uit een vijftal newseditors die twee aan twee diensten draaien en de newsroom -de verslaggevers- aansturen, opdrachten uitzetten, de persbureaus in de gaten houden etc.). Op die bijeenkomst konden alle ergernissen die er tussen de newsroom en newsdesk bleken te bestaan in alle openheid besproken worden. Daar kwam heel wat op tafel waar ik totaal geen weet van had. Ik had uiteraard weinig in te brengen in de discussies (soms had ik wel een mening, maar het leek me gepaster om me als tijdelijke kracht er niet te veel in te mengen), maar het was interessant om gewoon te luisteren.

De sfeer op de redactie is over het algemeen goed. Uiteraard moet er gewerkt worden, maar er is altijd wel tijd voor geintjes of een beetje slap ouwehoeren. Geluk daarbij is dat ik het goed kan vinden met Alex en Lebogang, waar ik tegenover zit.

De redactie is behoorlijk ‘gemengd’. Normaal wellicht een loze opmerking, maar in het nog steeds kleurgeobsedeerde Zuid Afrika geen ongebruikelijke toevoeging. Hoofdedacteur Moegsien Williams heeft gemengd Afrikaans/Indiaas bloed, newseditor Vuyo Bavuma is een Zulu, newschef Yvonne Grimbeek is een struise Afrikaner vrouw en de rest van de newsroom is ongeveer 70% zwart. En dan is het blanke deel een internationale mengelmoes: een geëmigreerde engelsman, een rus met een Zuid Afrikaans paspoort, een Kaapse met Nederlandse grootouders, en ondergetekende Hollander.

Chef Vuyo is meestal toeschietelijk als ik een dag of wat vrij wil. Hij heeft wel duidelijk gemaakt dat stagairs 1,6 vrije dag per maand krijgen en dat ik dat aantal al overschreden ben, maar aan de andere kant zegt hij zelf dat de Star niets voor mij hoeft te betalen, en dus eigenlijk blij mag zijn met elk stuk dat ik schrijf. Omdat het doel van NiZA ook is mij kennis te laten maken met het land, zijn mijn verzoeken voor korte vakanties tot nu toe altijd gehonoreerd (en ik maak het niet te gek, denk dat ik in totaal nu een dag of 10 vrij heb gehad).

Het werk:
Ik zit nog steeds in de ‘vroege shift’, maar aan het vroege opstaan kan ik maar moeilijk wennen. Elke ochtend om 06.00 is het een gevecht... Aan de andere kant: in het weekend word ik om 08.00 wakker, en heb het gevoel uitgeslapen te hebben, ook wel 's lekker!

Contacten met bronnen verlopen goed. Zeker met bronnen die ik vaker dan één keer nodig denk te hebben (zoals politiewoordvoerders) probeer ik ook af en toe te praten als ik niet direct iets van ze wil weten. Meer in de trant van “hoe is het? Alles goed? Als je wat hebt voor me: gewoon bellen hoor! Ook als het midden in de nacht is.”
Dat resulteerde onlangs in een aantal nachtelijke telefoontjes als er ergens een inval of zeer ernstig ongeluk/brand was. Soms draai ik me om, soms bel ik de nachtverslaggever en twee keer ben ik er zelf uitgegaan en in de auto gestapt.

Het project:
Ik denk dat het hele NiZA-project haar doel meer dan dient. In korte tijd heb ik mijn kennis van en begrip voor in ieder geval deze stad en dit land, en misschien wel voor dit deel van de wereld, uitgebreid op een manier die niet mogelijk was geweest vanuit Nederland. Om de bewustwording optimaal te stimuleren, moet je er tussen zitten. Soort participerende journalistiek. Daarnaast heeft het project de vonk geleverd die een vlam deed ontbranden, een vlam die intussen is uitgebreid tot een niet meer te blussen bushfire, zo één die hier met honderden per dag het dorre gras laten plaatsmaken voor geblakerde, maar vruchtbare vlakten. In mijn geval was het dorre gras de oude vooroordelen die heersen onder europeanen die hier niet geweest zijn -de ellende, de misdaad, de honger, de aidsbesmettingen, de alom nog aanwezige apartheid-, en de vruchtbare vlakte de nieuwe mogelijkheden die ik nu zie voor mijn eigen toekomst: hier werken, laten zien dat dit niet slechts het verloren continent is (maar zonder de rest te ontkennen). Verhalen schrijven die noch Novib propaganda (zielig, geef geld), noch toeristische reclame (vol prachtige beestjes en ondernemende zwarte middenklasse, criminaliteit laten we gewoon buiten beschouwing) zijn. Een beetje ‘feniks uit de as’ zonder in clichés te vervallen (al deed ik dat nu net wel), de opkomst van de economie, de kansen van ondernemende townshipbewoners naast de doffe ellende in de binnenstad. De uit de hand lopende misdaad naast het harde werk dat de politie doet hier. Gewoon, laten zien hoe Zuid Afrika écht is. Utopie? Misschien. Maar laat mij nog maar lekker even dromen!

In ieder geval nog twee maanden. Dan is er nog een maandje te reizen, te genieten als toerist na een halfjaar als journalist. Daarna? Dat zie ik dan wel weer. Een baan in Nederland? Een baan in het buitenland? Ik heb nooit ver vooruit gepland, ik zie wel wat er op mijn pad komt. Eén ding is zeker: ergens op dat pad is weer een afslag naar Afrika. De vraag is alleen wanneer ik daar kom, en of ik ‘m wel zie!

--


Gewoon even ter praktische informatie: ik land in Nederland op woensdag 4 oktober 10.50 – als de vlucht niet weer gecancelled wordt. Ik stop de eerste week van septemer bij de Star, en ben op de 24e in Cape Town voor het WK voor daklozen. Hoe ik de tussenliggende 3 weken doorbreng is nog onzeker. Er ligt een plan om naar Namibië te vliegen en me aan te sluiten bij Daniëlle en een paar Italianen om een weekje naar de Victoria watervallen te cruisen, waarbij ik dus minstens weer 2 nieuwe landen van dichtbij zie: Botswana en Zambia. Maybe wel even de oversteek van de Zambezirivier maken en ook nog even voet in Zimbabwe zetten. Maar of dat plan doorgaat is nog verre van zeker. Verder een beetje relaxen aan de kaap denk ik: whale-watchen, shark-diven, wine tasten...t is tegen die tijd alweer een stuk warmer heb ik me laten vertellen, dus dat komt vast goed!

Maar nu komende week nog even een ander hoogtepunt van mijn verblijf hier: het Kruger National Park!! Over een week het verslag hiervan!